Beïnvloeding van personen (consumenten) is van alle tijden. We worden bedolven onder reclames via diverse kanalen en de folder op de deurmat bestaat ook nog steeds. Online gebeurt dit ook, maar hebben we het vaak niet door. Dit komt omdat meer dan driekwart van de dagelijkse beslissingen onbewust worden genomen. Het onbewuste brein is echter wel te beïnvloeden. Door technologische ontwikkelingen wordt er online veel (persoonlijke) data verzameld en kan die beïnvloeding nog verfijnder afgestemd worden op de persoon. Dit kan ervoor zorgen dat individuen keuzes maken die ze eigenlijk niet hadden willen maken. De vraag is of sommige van deze technieken (nudging) in combinatie met data, niet te ver gaan en verleiding overgaat in misleiding (Dark Patterns).
Waar ligt de grens, wat is ethisch verantwoord en hoe kunnen (en moeten) bedrijven ervoor zorgen dat hier verantwoord mee wordt omgegaan?
Het komt steeds vaker voor dat consumenten hun persoonsgegevens verstrekken bij een overeenkomst voor toegang tot een digitale dienst. Denk aan een game-app of toegang tot websitecontent. De tegenprestatie van de consument bestaat dus niet uit een betaling met geld, maar uit verstrekking van persoonsgegevens, zoals een naam of e-mailadres.
Deze persoonsgegevens hebben een economische waarde voor aanbieders van digitale inhoud of diensten. Ze kunnen de persoonsgegevens verkopen aan derden of gebruiken voor reclamedoeleinden. In een kamerbrief informeert de Minister van economische Zaken en Klimaat over resultaten en onderzoek naar betalen met persoonsgegevens en consumentenbescherming.
De Tweede Kamer heeft via de motie Moorlag aan het kabinet gevraagd om het bedrijfsleven te bewegen tot het opstellen van een gedragscode in samenwerking met consumentenorganisaties en daarvoor voorwaarden te creëren. Hierover is een ShoppingTomorrow-expertgroep over online keuzebeïnvloeding door gebruik van consumentendata en algoritmes opgestart waarnaar de kamerbrief verwijst.
Een tweede expertgroep heeft onderzocht op welke wijze en over welke zaken marktpartijen tot werkbare afspraken kunnen komen over de beïnvloeding van de consument door algoritmes, nudging en dark patterns. De kamerbrief verwijst ook naar deze bluepaper, die handvatten geeft zodat bedrijven die aan digitale marketing doen ethisch verantwoord met online beïnvloedingstechnieken aan de slag kunnen gaan.
